Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: थोडक्यात मोजक्या शब्दात सार
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: आज गीता जयंती(Geeta jayanti), म्हणजेच मार्गशीर्ष महिन्याची पवित्र मोक्षदा एकादशी. हिंदू धर्माचा आधारस्तंभ आणि जगातील एक महत्त्वपूर्ण जीवनग्रंथ म्हणजे श्रीमद्भगवद्गीता. कुरुक्षेत्राच्या युद्धभूमीवर स्वतः भगवान श्रीकृष्णांनी अर्जुनाला जीवन कसे जगावे, धर्म-कर्म कसे पाळावे आणि जीवनातील प्रत्येक समस्येवर कशी मात करावी, याचे अलौकिक ज्ञान गीतेतून दिले.
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: आजच्या धावपळीच्या आणि ‘शॉर्टकट’च्या युगात, भगवद्गीता काय सांगते हे जाणून घेण्याची इच्छा अनेकांना आहे, पण वेळेअभावी मोठे ग्रंथ वाचायला कोणालाच आवडत नाही. चला तर मग, आजच्या या विशेष दिवशी, या ग्रंथाची थोडक्यात माहिती घेऊया,गीतेत नेमके किती अध्याय आणि श्लोक आहेत आणि तिचे १८ अध्याय आपल्याला नेमके काय सांगतात, हे आज आपण पाहूया.
१. भगवद्गीतेची मूलभूत माहिती
(Basic Information of Bhagavad Gita)
- मूळ ग्रंथ: महाभारत (भीष्मपर्व)
- एकूण अध्याय (Chapters): १८
- एकूण श्लोक (Verses): सुमारे ७०० (काही परंपरांमध्ये ७००–७१० मानले जातात).
- वक्ते: भगवान श्रीकृष्ण, अर्जुन, संजय आणि धृतराष्ट्र.
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: संपूर्ण गीतेच्या १८ अध्यायांना साधारण तीन मुख्य विभागांमध्ये (षटकांमध्ये) विभागले जाते – कर्मयोग, भक्तियोग आणि ज्ञानयोग – जे कर्म, भक्ती आणि ज्ञान हे तीन मार्ग समजावून सांगतात.
श्री गुरुदत्तांचे २४ गुरु कोणते? निसर्गातून आणि प्रत्येक जीवाकडून घेतलेले जीवनधडे
भाग १: पहिला षटक (अध्याय १ ते ६) – कर्मयोग (Path of Action)
अध्याय १: अर्जुनविषाद योग
(Arjuna Vishada Yoga – The Yoga of Arjuna’s Despair)
अर्जुनाला युद्धाच्या मैदानात आपल्या समोर उभे असलेले नातलग, गुरुजन आणि प्रियजन दिसतात. हे पाहून तो शोकग्रस्त होतो आणि युद्ध न करण्याचा निर्णय घेतो; तो गांडीव खाली ठेवून बसून जातो.
सारांश: मोहग्रस्त झालेला मनुष्य आपल्या कर्तव्यापासून कसा विचलित होतो, हे हा अध्याय दाखवतो; पुढील सर्व उपदेशाची हीच पार्श्वभूमी आहे.
अध्याय २: सांख्ययोग
(Sankhya Yoga – Transcendental Knowledge)
श्रीकृष्ण अर्जुनाला आत्मा अमर आणि शरीर नश्वर आहे हे समजावतात आणि क्षत्रिय म्हणून त्याचे स्वधर्म युद्ध करणे आहे असे स्पष्ट करतात. ते प्रथमच निष्काम कर्मयोगाची (फळाची आसक्ती न ठेवता कर्म करणे) शिकवण देतात.
सारांश: आत्म्याचे अमरत्व आणि फळत्यागासह कर्तव्यपालन ही गीतेची दोन मूलभूत तत्त्वे येथे स्पष्ट होतात.
अध्याय ३: कर्मयोग
(Karma Yoga – The Yoga of Action)
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: कर्म आणि त्याग यापैकी कोण श्रेष्ठ, असा अर्जुनाचा प्रश्न श्रीकृष्ण स्पष्ट करतात. केवळ कर्मत्यागाने मोक्ष मिळत नाही; संसार चालण्यासाठी प्रत्येकाने आपले कर्तव्य करणे आवश्यक आहे.
सारांश: कर्म करणे अनिवार्य, पण ते निःस्वार्थ बुद्धीने आणि आसक्तीविरहित केले, तर तेच खरे कर्मयोग आहे.
अध्याय ४: ज्ञानकर्मसंन्यास योग
(Jnana Karma Sannyasa Yoga – Action in Knowledge and Renunciation)
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: इथे भगवान श्रीकृष्ण अवतार का घेतात याचे रहस्य उलगडतात आणि ज्ञानाचे महत्त्व सांगतात. ज्ञान आणि कर्म यांचा समन्वय कसा साधायचा यावर ते भर देतात.
सारांश: ज्ञानाने प्रेरित कर्म श्रेष्ठ आहे; ज्ञानरूपी अग्नी सर्व कर्मांना शुद्ध करून साधकाला शांतीकडे नेतो.
अध्याय ५: कर्मसंन्यास योग
(Karma Sannyasa Yoga – The Yoga of Renunciation of Action)
संन्यास (कर्मे सोडणे) आणि कर्मयोग (कर्म करत राहणे) या दोन मार्गांची तुलना येथे आहे. दोन्ही मार्ग शेवटी मुक्तीकडे नेत असले तरी, सामान्य गृहस्थासाठी कर्मयोग अधिक सुलभ मानला आहे.
सारांश: फळत्यागासह केलेला कर्मयोग हा खऱ्या अर्थाने संन्यासाइतकाच महान आहे.
अध्याय ६: आत्मसंयम योग
(Atma Samyama Yoga – The Yoga of Self-Control / Meditation)
या अध्यायात ध्यानयोग, आसन, आहार, दिनचर्या आणि मनसंयम यांवर मार्गदर्शन आहे. चंचल मन अभ्यास आणि वैराग्याने कसे स्थिर करावे हे सांगितले आहे.
सारांश: मन स्थिर करून भगवंताशी जोडणे (योग) हा आत्मज्ञान आणि शाश्वत आनंदाकडे जाणारा मार्ग आहे.
भाग २: दुसरा षटक (अध्याय ७ ते १२) – भक्तियोग (Path of Devotion)
अध्याय ७: ज्ञानविज्ञान योग
(Jnana Vijnana Yoga – Knowledge and Realization)
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: भगवान श्रीकृष्ण स्वतःलाच संपूर्ण सृष्टीचे मूल कारण सांगतात आणि त्यांची दोन प्रकृती – परा आणि अपरा – स्पष्ट करतात. चार प्रकारचे भक्त सांगून, ज्ञानी भक्त सर्वात प्रिय असल्याचे ते म्हणतात.
सारांश: श्रीकृष्णच जगाचे आदिकारण असून, त्यांना ज्ञानपूर्वक ओळखणारा भक्त सर्वात श्रेष्ठ मानला जातो.
अध्याय ८: अक्षरब्रह्म योग
(Akshara Brahma Yoga – The Imperishable Absolute)
मृत्यूसमयी मनुष्याने कसे स्मरण करावे, कोणत्या भावनेत राहावे, याचे मार्गदर्शन येथे आहे. ज्याचे स्मरण अंतकाळी केले जाते, त्यालाच साधक प्राप्त होतो.
सारांश: आयुष्यभर भगवंताचे स्मरण ठेवल्यास अंतकाळी त्यांच्याच धामाची प्राप्ती होते, म्हणून नामस्मरण अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
अध्याय ९: राजविद्याराजगुह्य योग
(Raja Vidya Raja Guhya Yoga – The Royal Knowledge and Royal Secret)
हा अध्याय गीतेतील “राजविद्या, राजगुह्य” म्हणून ओळखला जातो. भगवान सांगतात की ते सर्वत्र असूनही कोणत्याही कर्मांनी बांधले जात नाहीत; साधी, निःस्वार्थ भक्तीच त्यांच्यापर्यंत पोहोचण्याचा सोपा मार्ग आहे.
सारांश: शुद्ध भावनेने केलेले अल्प द्रव्य अर्पणही भगवंत स्वीकारतात; भक्ती सर्वांसाठी खुली आहे.
भीम UPI चे हे ‘खास’ डेलीगेशन फीचर तुम्हाला माहिती आहे का? – UPI वापरकर्त्यांसाठी मोठी बातमी!
अध्याय १०: विभूतियोग
(Vibhuti Yoga – Divine Glories of the Lord)
श्रीकृष्ण स्वतःच्या दिव्य विभूती अर्जुनाला सांगतात – निसर्गातील प्रत्येक श्रेष्ठ, सुंदर आणि शक्तिशाली गोष्टीत त्यांचा अंश आहे.
सारांश: सृष्टीतील सर्व अद्भुतता ही भगवंताच्या तेजाची झलक आहे; त्यामुळे जगाकडे पाहताना ईश्वरदर्शनाचा भाव ठेवावा.
अध्याय ११: विश्वरूपदर्शन योग
(Vishvarupa Darshana Yoga – The Vision of the Universal Form)
अर्जुनाच्या विनंतीवर श्रीकृष्ण त्याला दिव्य चक्षू देऊन आपले विराट विश्वरूप दर्शवतात. या रूपात सर्व देवता, लोक, काळ आणि अनंत जीव सामावलेले असतात.
सारांश: भगवान सर्वव्यापी आणि कालरूप आहेत; हे साक्षात्कारानेच कळते आणि ती अनुभूती भक्ताला नम्र बनवते.
अध्याय १२: भक्तियोग
(Bhakti Yoga – The Yoga of Devotion)
सगुण (रूपयुक्त) आणि निर्गुण (रूपरहित) उपासनेतील फरक येथे स्पष्ट आहे. सगुण भक्ती सामान्य माणसासाठी अधिक सुलभ असल्याचे श्रीकृष्ण सांगतात आणि आदर्श भक्ताचे गुण मांडतात.
सारांश: जे दयाळू, अहंकाररहित, स्थिर बुद्धीचे आणि सर्वांशी प्रेमाने वागणारे आहेत, असे भक्त भगवंताला अत्यंत प्रिय असतात.
भाग ३: तिसरा षटक (अध्याय १३ ते १८) – ज्ञानयोग (Path of Knowledge and Liberation)
अध्याय १३: क्षेत्रक्षेत्रज्ञ विभाग योग
(Kshetra Kshetrajna Vibhaga Yoga – Field and Knower of the Field)
शरीराला ‘क्षेत्र’ आणि आत्म्याला ‘क्षेत्रज्ञ’ म्हटले आहे. बदलणाऱ्या शरीर आणि अविचल आत्मा यांचा भेद समजणे हेच खरे ज्ञान आहे.
सारांश: “मी शरीर नसून शुद्ध आत्मा आहे” ही जाणीवच साधकाला बंधनातून मुक्त करू शकते.
अध्याय १४: गुणत्रय विभाग योग
सत्त्व, रज, तम हे तीन गुण सर्व जीवांना बांधून ठेवतात; त्यांच्या प्रभावामुळेच माणसाची वृत्ती, आनंद-दुःख आणि कर्म घडते.
सारांश: या तीन गुणांच्या पलीकडे उठणारा, म्हणजे गुणातीत होणारा साधकच खऱ्या अर्थाने मुक्त होतो.
अध्याय १५: पुरुषोत्तम योग
(Purushottama Yoga – The Supreme Person)
येथे संसारवृक्षाचे उदाहरण देऊन, त्याची मूळं वर आणि फांद्या खाली अशी विचित्र रचना वर्णिली आहे. ज्ञानरूपी तलवारीने हा वृक्ष तोडून ‘पुरुषोत्तम’ परमेश्वराला प्राप्त करणे हे ध्येय सांगितले आहे.
सारांश: नश्वर संसारापेक्षा परमेश्वर हेच खरे, शाश्वत सत्य आहेत; त्यांना जाणणे हीच सर्वोच्च सिद्धी आहे.
अध्याय १६: दैवासुर संपद्विभाग योग
(Daivasura Sampad Vibhaga Yoga – Divine and Demoniac Qualities)
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: मानवप्रकृतीतील दैवी आणि आसुरी असे दोन स्वभाव येथे वर्णिले आहेत. दैवी गुण मुक्तीकडे तर आसुरी गुण अधोगतीकडे नेतात.
सारांश: सत्य, अहिंसा, संयम, दया हे दैवी गुण जोपासावेत आणि क्रोध, लोभ, मत्सर या आसुरी प्रवृत्तींचा त्याग करावा.
अध्याय १७: श्रद्धात्रय विभाग योग
(Shraddha Traya Vibhaga Yoga – Threefold Faith)
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi: प्रत्येकाची श्रद्धा या तीन गुणांनुसार सत्त्विक, राजसिक आणि तामसिक अशी विभागली जाते. त्यानुसार यज्ञ, दान आणि तप यांचेही स्वरूप बदलते.
सारांश: जशी श्रद्धा, तसा मनुष्य; म्हणून श्रद्धा सात्त्विक ठेवणे हेच उदात्त जीवनाचे मूळ आहे.
अध्याय १८: मोक्षसंन्यास योग
(Moksha Sannyasa Yoga – Liberation and Renunciation)
हा संपूर्ण गीतेचा उपसंहार आहे. श्रीकृष्ण कर्म, ज्ञान, बुद्धी आणि गुण यांचे सार सांगून शेवटी अर्जुनाला सर्वोच्च रहस्य देतात – संपूर्ण शरणागती.
सारांश: “सर्व धर्म (कर्तव्ये) सोडून फक्त माझ्या शरण ये; मी तुला सर्व पापांपासून मुक्त करीन” हा मोक्षाचा अंतिम आणि अत्यंत सोपा संदेश या अध्यायात दिला आहे.
Bhagavad Gita 18 chapters summary in Marathi:“तुम्हाला # गीता जयंती विशेष: भगवद्गीतेचे १८ अध्याय आजच्या पिढीला काय सांगतात? बद्दलची ही माहिती आवडली असल्यास, नक्की शेअर करा!”
